DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA
To jak dziecko poradzi sobie w rzeczywistości szkolnej zależy od stopnia jego dojrzałości szkolnej.
Dojrzałość szkolna to poziom rozwoju intelektualnego, emocjonalno – społecznego i fizycznego (motorycznego) dziecka, który umożliwia mu udział w życiu szkolnym i klasy pierwszej (definicja: W.Szewczyk).
Zatem nie tylko znajomość liter i cyfr, umiejętność czytania i liczenia (na co rodzice zwracają największą uwagę) jest jedynym warunkiem dobrego startu w szkole. Oceniając gotowość dziecka do podjęcia nauki w klasie I zwróćmy uwagę na rozwój wszystkich wymienionych wyżej sfer.
Przez rozwój intelektualny rozumiemy rozwój funkcji poznawczych niezbędnych do przyswajania materiału szkolnego. Do funkcji tych zaliczamy:
– umiejętność spostrzegania i różnicowania spostrzeżeń czyli zdolność
dostrzegania elementów obrazu,
– zdolność skupienia uwagi na zadaniu (odchodzenie od uwagi krótkotrwałej i
mimowolnej do uwagi długotrwałej i dowolnej),
– zdolność do zapamiętywania i odtwarzania materiału ze zrozumieniem i na
polecenie nauczyciela,
– zdolność do wnioskowania.
Poziom rozwoju tej sfery u dziecka określamy m.in. na podstawie jego wypowiedzi, gier i zabaw umysłowych, wykonywania poleceń, umiejętności uczenia się np. wierszyków.
Rozwój emocjonalny to umiejętność panowania nad sobą, motywacja do nauki, wrażliwość na uwagi nauczyciela, wytrwałość i obowiązkowość. W siódmym roku życia obserwuje się u dzieci znaczne obniżenie pobudliwości i zmienności uczuciowej. Dziecko uczy się panowania nad swoimi emocjami, staje się bardziej stabilne emocjonalnie.
Rozwój społeczny polega m.in. na:
– umiejętności bycia w grupie,
– umiejętności podporządkowania własnych chęci celom ogólniejszym,
– umiejętności dostosowania się do wymagań grupy i zdolności ustępowania.
Źródłem informacji o rozwoju tej sfery może być obserwacja dziecka podczas dowolnej zabawy z innymi dziećmi. Ponadto, dziecko prawidłowo rozwinięte pod względem społecznym łatwo rozstaje się z mamą idąc do szkoły i ma przekonanie, że sobie poradzi.
Przez rozwój motoryczny rozumiemy prawidłowe, stosowne do wieku kształtowanie się kości, mięśni, układu nerwowego, narządów zmysłu, które zapewniają odpowiednią odporność na długie siedzenie w ławce, na zmęczenie, wysiłek fizyczny. Oceniając sprawność motoryczną dziecka zwróćmy uwagę na to czy chętnie i sprawnie wykonuje ćwiczenia fizyczne indywidualnie i w grupie oraz na płynność jego ruchów.
W rozwoju motorycznym bardzo ważna jest sprawność grafomotoryczna, czyli sprawność ręki niezbędna przy nauce pisania. Możemy ją określić na podstawie rysunków i prac plastycznych dziecka.
U części dzieci w/w sfery rozwijają się równomiernie (harmonijnie). Jednak często pomiędzy poszczególnymi sferami występują mniejsze lub większe różnice. Nie oznacza to, że dziecko mające np. niewielkie braki w rozwoju społecznym nie będzie w stanie przystosować się do warunków szkolnych. Przy odpowiedniej opiece rodziców i nauczycieli „nadrobi” je i będzie dobrze funkcjonować. Jeśli jednak deficyty (braki) dotyczą kilku sfer i są duże, oznacza to, że dziecko nie osiągnęło gotowości do rozpoczęcia nauki szkolnej.
PROPOZYCJE ĆWICZEŃ WSPIERAJĄCYCH ROZWÓJ DZIECKA
Percepcja (spostrzeganie) wzrokowa i koordynacja wzrokowo – ruchowa
(współpraca oka i ręki)
1. Układanie klocków wg podanego wzoru, wszelkiego rodzaju układanek, mozaik, puzzli,
składanie obrazka z części.
2. Wyszukiwanie różnic w pozornie takich samych obrazkach.
3. Rysowanie po śladzie, kalkowanie, łączenie kropek.
4. Odwzorowywanie (przerysowywanie) figur i układów figur, rysowanie szlaczków.
5. Rysowanie z pamięci figur geometrycznych i ich układów (najpierw
prezentujemy przez 10 sekund, potem zakrywamy i dziecko odtwarza).
6. Gry typu Memory.
7. Pokonywanie labiryntów.
8. Kolorowanie, wycinanie nożyczkami, lepienie z plasteliny, wydzieranie.
Percepcja słuchowa
1. Dzielenie zdań prostych na wyrazy, liczenie wyrazów
( Np. zdanie „Kwiaty stoją w wazonie” składa się z 4 wyrazów, „Dzieci idą do szkoły” – 4 wyrazy).
2. Wyszukiwanie par słów rymujących się.
Np. : „koń, stół” które słowo rymuje się ze słowem „słoń”.
3. Dzielenie słów na sylaby i łączenie sylab w słowa.
4. Ustalanie pozycji danej sylaby w wyrazie ( na początku, w środku, na końcu),
5. Ćwiczenia wyodrębniania głosek na początku/ na końcu/ w środku słowa.
6. Segregowanie obrazków wg pierwszej/ostatniej /środkowej głoski.
7. Wyszukiwanie obrazków zaczynających się / kończących wskazaną głoską.
8. Podział słów na głoski i łączenie głosek w słowa.
9. Układanie nowych wyrazów z pierwszych głosek nazw kolejnych obrazków
( ryba – autobus – krowa = rak).
Rozumowanie, zdolności kojarzeniowe, myślenie przyczynowo – skutkowe
1. Dobieranie obrazków wg określonej kategorii (np. zwierzęta, sprzęty domowe, zabawki,
zawody, owoce itp.),
2. Segregowanie obrazków wg określonej cechy (np. białe i miękkie, czerwone i do jedzenia)
3. Szukanie podobieństw między przedmiotami, np. na czym polega podobieństwo między
łyżką i widelcem? – posługujemy się nimi przy jedzeniu, są sztućcami ,
krzesłem i fotelem ? – do siedzenia, meble,
chleb i ogórek? – do jedzenia, pożywienie.
4. Rozwiązywanie zagadek i łamigłówek.
5. Układanie historyjek obrazkowych ( pokazywanie przyczyny i skutku, określanie chronologii
zdarzeń),
6. Wyszukiwanie obrazka niepasującego do pozostałych ( dziecko najpierw musi określić
kategorię, do jakiej należą obrazki a następnie wykluczyć obrazek niepasujący do tej
kategorii),
7. Zadawanie dziecku pytań otwartych – po co?, dlaczego? – dotyczących życia codziennego oraz
wysłuchanych bajek, opowiadań.
Dzieci uczą się przez zabawę. Poniżej przedstawiam kilka propozycji zabaw dla starszych dzieci i ich rodziców. Nie są tu potrzebne wyszukane pomoce dydaktyczne, wystarczą chęci do wspólnego spędzania czasu. Niektóre pewnie pamiętacie Państwo ze swojego dzieciństwa.
1. Zabawa „Ciepło – zimno”.
2. Zgadnij, co tu się zmieniło.
Dziecko uważnie przygląda się pomieszczeniu – co leży na stole, i w którym jego miejscu, jak
ustawione są krzesła przy stole, gdzie siedzą /stoją pozostali członkowie rodziny, itp. Dziecko
wychodzi a każdy członek rodziny dokonuje jednej zmiany (max 3-4 zmiany), np. tata siedzący przy
stole przesiada się na kanapę, wazonik stojący na środku stołu „wędruje” bliżej brzegu, itp. Po
powrocie dziecko odgaduje, co się zmieniło.
(zabawa rozwija m.in. pamięć wzrokową i koncentrację uwagi)
3. Na stole lub na podłodze kładziemy kilka przedmiotów (na początku 4-5 elementów) np. ołówek,
nożyczki, kredka, telefon kom., łyżka, itp. Pozwalamy dzieciom przyjrzeć się tym przedmiotom,
następnie zakrywamy je chustą albo dużym arkuszem papieru. Dzieci rysują, każde na swojej kartce,
przedmioty, które zapamiętały.
(rozwijanie pamięci wzrokowej, koncentracji uwagi i sprawności grafomotorycznej czyli sprawności
ręki)
Z dziećmi młodszymi można bawić się następująco:
Kładziemy przed dzieckiem 3 jakiekolwiek przedmioty. Prosimy, aby przyjrzało się im, następnie
dziecko zamyka oczy lub zasłania je rączkami,a my jeden przedmiot chowamy. Dziecko otwiera
oczy, pytamy: „Co schowałam?”. Można też zmieniać kolejność ułożenia przedmiotów i prosić, by
maluch ułożył je w pierwotnym porządku. Zamieńmy się także rolami –
dziecko chowa przedmiot lub zmienia kolejność a rodzice odgadują.
4. Wszyscy siedzą w kręgu. Tata lub mama mówią: „Byłem/łam w sklepie i kupiłem/łam chleb”, osoba
siedząca obok powtarza to zdanie i dodaje swój zakup: „Byłem/łam w sklepie i kupiłam/łam chleb i
masło”. Trzecia osoba powtarza zdanie i dodaje kolejny zakup. Zabawa trwa do momentu, w którym
najmłodsze dziecko ma problem z odtworzeniem listy zakupów.
(rozwijanie pamięci słuchowej, koncentracji uwagi, płynności słownej).
Można listę zakupów zastąpić listą gestów. Pierwsza osoba wykonuje jakiś gest, np. dotyka palcem
wskazującym czubka nosa, następna osoba powtarza ten gest i dodaje swój np. klaszcze w dłonie,itp.
5. Układamy na podłodze tor przeszkód: np. poduszka – krzesło – poduszka (w linii prostej, ok. 50 – 60
cm od siebie). Mama/tata zakrywają oczy, np. apaszką, szalikiem. Zadaniem rodzica jest pokonać
cały tor kierując się instrukcjami dziecka: idź prosto, teraz skręć w lewo, idź prosto, teraz w prawo,
itd. Pierwszy raz rodzice powinni wykonać we dwoje, aby dziecko zrozumiało na czym zabawa
polega. Długość toru i ilość elementów, z jakich jest zbudowany, można dostosować wg własnego
uznania.
(rozwijanie orientacji przestrzennej, płynności słownej, utrwalanie pojęć: lewo, prawo).
6. Członkowie rodziny stoją jeden za drugim. Ostatnia osoba pisze palcem na plecach osoby stojącej
przed nią jakąś literę (drukowaną),ta pisze tę literę na plecach osoby stojącej przed nią, itd. aż litera
„dotrze” do osoby stojącej na początku. Jeśli ktoś nie „odczytał” litery na swoich plecach, osoba
pisząca może ją powtórzyć, ale tylko raz. Często okazuje się, że po drodze litera „nadana” zmienia
się w inną.
Zabawa ta jest wersją „głuchego telefonu”. Utrwala u dzieci znajomość liter, doskonali koncentrację
uwagi. Dla ułatwienia można wywiesić na ścianie zestaw liter drukowanych, dziecko będzie mogło się
nimi wspierać podczas zabawy.
7. Wyścigi zakrętek (zabawa znana jako wyścigi kapsli).
Na dużym arkuszu papieru rysujemy tor (linia startu, właściwy tor – dobrze, aby nie był prosty, im
więcej ma zakrętów, tym większa trudność ale i frajda dla dzieci, linia mety). Każdy z graczy
dysponuje kolorową zakrętką od butelki po napoju czy jogurcie. Najpierw uczymy dziecko pstrykania
palcami (kciukiem i palcem wskazującym lub środkowym) w zakrętkę, tak, aby się przemieściła i…
zaczynamy wyścig.
(rozwijanie sprawności ręki, doskonalenie koncentracji uwagi, uczenie czekania na swoją
kolej, przewidywania i planowania).
Psycholog
Anna Wardyn